Tatarstan - państwo w państwie?

Republika Tatarów zgodnie z rosyjskim prawem ma własną konstytucję, trybunał konstytucyjny i parlament. Od 1 stycznia 2016 roku Tatarzy walczą też o zachowanie swego prezydenta.

Zrzut ekranu z 3 stycznia 2016 r. Oficjalna strona prezydenta Tatarstanu.

Od 1 stycznia w Rosji w życie wszedł szereg ustaw dotyczących polityki wewnętrznej oraz gospodarki, m.in. obowiązują sankcje ekonomiczne wobec Ukrainy i Turcji. Jedna ze zmian dotyczy nazewnictwa w konstytucji.

Wg konstytucji Federacja Rosyjska składa się z podmiotów (ros. субъект - subjekt) o różnym stopniu samodzielności. Miasta o znaczeniu federalnym (za takowe rosyjska konstytucja uważa Moskwę, Petersburg i Sewastopol) oraz obwody (np. tulski, wołogodzki, kaliningradzki i in.) i kraje (m.in. nadmorski, stawropolski, zabajkalski) najściślej podlegają centrum. Bardziej samodzielne są powstałe wg kryterium narodowościowego Żydowski Obwód Autonomiczny oraz okręgi autonomiczne (np. Czukotka). Jednak zdecydowanie największą niezależnością cieszą się republiki.

W republikach mieszka w ogromnym stopniu ludność nierosyjska (choć nie wszędzie jest to regułą), w użyciu są tam dwa języki - państwowy i danej grupy etnicznej. Do republik należą m.in.: Czeczenia, Dagestan, Baszkiria, Karelia, Mari El, Buriacja, Tuwa, Jakucja. Status republiki otrzymał też w 2014 r. Krym (który zgodnie z ukraińską konstytucją i z punktu widzenia m.in. Polski nadal stanowi republikę autonomiczną w składzie Ukrainy). W rosyjskiej konstytucji republiki określane są mianem państw; mogą one ustanawiać swoją konstytucję, jeśli zawarte tam prawa nie są sprzeczne z konstytucją federalną. To na tym tle pojawia się ostatni spór między Moskwą a Republiką Tatarstanu ze stolicą w Kazaniu.

Tatarstan znajduje się nad Wołgą, w tej samej co Moskwa strefie czasowej. Chanat kazański był jedną z pamiątek po mongolskim imperium, dopóki w XVI wieku nie został podbity przez Iwana Groźnego. Na terytorium republiki obecnie mieszka ponad 3 miliony osób, natomiast samych Tatarów jest w Rosji (wg spisu powszechnego z 2010 r.) ponad 5 milionów, co czyni ich drugą grupą etniczną w kraju.

Gdy rozpadał się ZSRR, ówczesny prezydent Rosji Borys Jelcyn oświadczał obywatelom: "Bierzcie tyle suwerenności, ile dacie rady". W sierpniu 1990 roku Tatarstan ogłosił się samodzielną republiką radziecką, w roku 1992 niemal został niepodległym państwem. Ostatecznie w 1994 r. podpisano umowę między Rosją i Tatarstanem, zgodnie z którą kraj Tatarów pozostawał w ramach Federacji Rosyjskiej, pozostawił jednak sobie bardzo wiele cech niepodległego państwa. W roku 2007 weszła w życie kolejna umowa na 10 lat.

Względną niezależność federacyjnych podmiotów podkreślał fakt, że ich najwyżsi urzędnicy nosili tytuł prezydenta. Tendencja ta zaczęła zanikać w XXI wieku - najpierw z prezydenckiego miana zrezygnował Ramzan Kadyrow, zadowalając się tytułem głowy Czeczenii. W roku 2010 wprowadzono poprawki do federalnej ustawy "O ogólnych zasadach organizacji ustawodawczych (przedstawicielskich) i wykonawczych organów władzy państwowej w podmiotach Federacji Rosyjskiej". Zgodnie z nimi najpóźniej 1 stycznia 2015 r. głowy wszystkich republik zobowiązane były do rezygnacji z tytułu prezydenta, pozostawiając to miano głowie samej Rosji.

Również w roku 2010 prezydentem Tatarstanu został Rustam Minnichanow, pięć lat później wybrany w wyborach powszechnych na kolejną kadencję (zgodnie z oficjalnymi wynikami jego poparcie wynosiło 96%). Nawet jeśli cyfra ta może wydawać się cokolwiek fantastyczna, to prezydent mógł zaskarbić sobie poparcie rodaków prośbą skierowaną do Moskwy, aby czas na rezygnację z prezydenckiego tytułu przedłużyć do 1 stycznia 2016 roku. Centrum wyraziło zgodę. Jednak gdy wyznaczony termin zaczął się zbliżać, Tatarstan unikał podjęcia tematu. Kiedy w grudniu ubiegłego roku odbyła sie tradycyjna konferencja Władimira Putina, zapytany o tę kwestię rosyjski prezydent udzielił dość enigmatycznej odpowiedzi. Z jednej strony zauważył, że nawet Czeczeni zgodzili się na wprowadzenie zmian, ale jednocześnie zaznaczył, że uszanuje wybór "narodu Tatarstanu".

Zarówno szeregowi blogerzy, jak i polityczni komentatorzy snują w związku z tym różne spekulacje. Mówi się o obawach Moskwy, aby nie rozdrażniać Tatarów, przywiązanych do islamu i przez to być może podatnych na wpływy zewnętrzne (co jest szczególnie istotne w świetle rosyjskiego zaangażowania w Syrii). Zapewne nie bez znaczenia jest i fakt, że Tatarstan oficjalnie nie przyłączył się do sankcji nałożonych na Turcję. Pomiędzy obydwoma narodami istnieją tradycyjne więzi kulturowe i religijne, prezydent Minnichanow podkreślił również rolę współpracy gospodarczej z Turcją. Zgodnie z danymi portalu RBC tureckie inwestycje w Tatarstanie wyniosły 1,5 miliarda dolarów, zaś wartość obrotów handlowych w ciągu tylko 9 miesięcy roku 2015 stanowiła 10 miliardów dolarów.

Dla wielu nastawionych nacjonalistycznie Rosjan polityka Tatarstanu stanowi demonstrację separatyzmu. Rosyjskie władze zwłaszcza od czasu krymskiego referendum reagują ostro na wszelkie wzmianki o oddzieleniu się od kraju. Nie wydaje się jednak, aby problem mógł zostać łatwo rozwiązany.

Oficjalną stroną Minnichanowa pozostaje president.tatarstan.ru.

Źródła: - Konstytucja Federacji Rosyjskiej - strona prezydenta Tatarstanu i Republiki Tatarstan - TV Dożd' - currentime.tv.ru - www.gazeta.ru