Russkaja gieograficzeskaja azbuka: В как Nowogród Wielki
Jedno z najważniejszych miast dla historii ogólnie Rusi i samej Rosji, gród-symbol i pomnik wielowiekowej historii tego obszaru. Ongiś nosił nazwę "Pan Nowogród Wielki" i był rywalem Moskwy.
Bohaterem tego tekstu jest Nowogród Wielki, czyli po rosyjsku Wielikij Nowgorod (Великий Новгород - stąd jego miejsce na liście pod literą "W").
Pomnik Tysiąclecia Rosji na tle soboru św. Zofii. Autor: Paweł Pielewin. Źródło: www.strana.ru
Rękopisy znalezione w Nowogrodzie Przyjmuje się, że tu narodziła się ruska państwowość: kronikarze podają, że na zaproszenie Słowian w 862 roku przybył do Nowogrodu szwedzki wojownik Ruryk, aby pogodzić skłóconych mieszkańców i wprowadzić ład oraz porządek. Założony przezeń ród dał początek dynastii, która panowała na tronach Rusi do XVI wieku. Najstarsze zabytki literatury staroruskiej, będącej źródłem literatury rosyjskiej, ukraińskiej i białoruskiej, również związane są z Nowogrodem Wielkim. Tak zwany "Kodeks Nowogrodzki" (lub "Psałterz Nowogrodzki"), odkryty dopiero w roku 2000, datowany jest na przełom X i XI w., a więc wkrótce po przyjęciu chrześcijaństwa przez Ruś. Z kolei w połowie XI stulecia powstał "Ewangeliarz Ostromira" - arcydziełko bezimiennych mistrzów ówczesnej grafiki.
W okresie rozbicia dzielnicowego Rusi miasto było stolicą potężnego państwa, zajmującego znaczne połacie ziem, od Zatoki Fińskiej do wybrzeży Morza Białego i czerpało znaczne zyski z rybołówstwa, myślistwa oraz wydobycia soli i żelaza (L.Bazylow, P.Wieczorkiewicz, "Historia Rosji", wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 2005, s.38-39). Nie bez znaczenia było rownież korzystne położenie miasta, sprzyjające rozwojowi handlu. Głównymi beneficjentami tej sytuacji byli miejscowi bojarzy (arystokracja) i kupcy, ale swoje dochody mieli też rzemieślnicy. Wszystkie te grupy starały się obronić swoje interesy, i być może to było jedną z przyczyn powstania republiki nowogrodzkiej.
Ruska demokracja
Pamięć o tym, że książę był wezwany przez społeczeństwo, zachowała się w mieście.
Przez trzy stulecia panowała tam "specyficzna forma demokracji" (jeśli wpisać do wyszukiwarki to określenie, zarówno po polsku jak i po rosyjsku, znajdziemy odnośniki do przeróżnych stron). Władza należała do wolnych mężczyzn, którzy zbierali się na wiecach. To zebrania decydowały o wojnie i pokoju oraz ustanawiały prawa, i to przed nimi tłumaczyli się książęta, wybierani przez nowogrodzian w razie potrzeby. Ten republikański system, będący fenomenem dla ówczesnej Rusi, objawiał się również w - jak to dzisiaj mówimy - obywatelskim nieposłuszeństwie mieszkańców: "[...] i nie tylko że władza książąt była jak widać poważnie ograniczona, ale sami nowogrodzianie uważali się za wolnych od stałego posłuszeństwa i nierzadko wypraszali książąt ze swojego kraju. [...] Bez zgody wiecu książę nie mógł zacząć działań wojennych, nie mógł posiadać własnych dóbr ziemskich na terytorium republiki, nie wolno mu było mieszkać w środku miasta..." (L.Bazylow, P.Wieczorkiewicz, tamże, s.39).
Kreml w Nowgorodzie Wielkim (fortyfikacje). Autor: Paweł Pielewin. Źródło: www.strana.ru
Jednym z najsłynniejszych książąt sprawujących władzę w Nowogrodzie Wielkim był książę Aleksander Newski, znany ze słynnego filmu S.Eisensteina z 1938 r. Talenty Aleksandra jako dowódcy pozwoliły miastu obronić się przed najazdami Szwedów oraz krzyżaków, zaś odległa lokalizacja spowodowała, że Nowogród zachował też względną niezależność od Tatarów. W późniejszym czasie trwał rozkwit miasta, będącego też członkiem słynnej Hanzy kupieckiej. Od XIV wieku Nowogród skłaniał się ku Litwie, którą widział jako sojusznika we wzrastającym sporze z Moskwą. Jednak w XV wieku Kazimierz Jagiellończyk nie udzielił pomocy miastu, i w roku 1478 zostało ono przyłączone do państwa moskiewskiego. Symbolicznym akcentem było wywiezienie do Moskwy przez księcia Iwana III dzwonu, którego bicie dotychczas otwierało wiece nowogrodzian. Niemniej jednak stolica byłej republiki pozostawła "niepewnym elementem" zjednoczonej Rusi. W roku 1570 opricznicy cara Iwana Groźnego napadli na miasto i dokonali rzezi, której ofiarą padły nawet niemowlęta. Nowogród nigdy już nie odzyskał dawnego znaczenia, choć w wiekach późniejszych był ważnym ośrodkiem administracyjnym.
Warto zobaczyć
Zabytki Nowogrodu Wielkiego zostały wpisane w roku 1992 na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Prawdziwą perłą miasta jest miejscowy kreml (inna jego nazwa to dietiniec), którego uroki można obejrzeć tutaj. Częściami ogromnego kompleksu muzealnego fortecy są m.in. baszty pochodzące z różnych okresów, z urokliwą wieżą Kokuj na czele, a także przepiękny sobór (katedra) św. Zofii z XI wieku, należący do najstarszych świątyń chrześcijańskich na Rusi. Na kremlu znajduje się również pomnik Tysiąclecia Rosji, monumentalne dzieło odsłonięte w roku 1862 w obecności imperatora Aleksandra II. Na cokole w kształcie czapki Monomacha przedstawieni są władcy, wojskowi, politycy, uczeni i artyści od pierwszych Rurykowiczów aż do połowy XIX wieku. Znamienne jest, że wśród władców na tym pomniku brakuje Iwana Groźnego...
Podobną skarbnicą zabytków jest tzw. Dworzyszcze Jarosława (nazwane na cześć księcia Jarosława Mądrego, szanowanego w Rosji i na Ukrainie) gdzie wcześniej odbywały się wiece i gdzie znajduje się siedem cerkwi z XII-wiecznym soborem Nikolskim (św. Mikołaja) na czele.
Widok na Dworzyszcze Jarosława od strony rzeki Wołchow. Autor: Paweł Pielewin. Źródło: www.strana.ru
Spacer po drugim kompleksie muzealnym również dostarczy wielu wrażeń przede wszystkim miłośnikom architektury i historii sztuki. Docenić mozna między innymi imponujące freski, niektóre pochodzące jeszcze sprzed najazdu mongolskiego na Ruś.
Wnętrze soboru Nikolskiego w Dworzyszcze Jarosława. Fresk z XII w. przedstawiający Łazarza. Autor: Paweł Pielewin. Źródło: www.strana.ru
Jeżeli ktoś chce poczuć klimat wioski z czasów dawnej Rusi, może udać się do pobliskiego skansenu Witosławlicy. Fotografie dostępne na stronie muzeum pozwolą docenić urok tego miejsca. Obok archangielskiego muzeum Małyje Korieły, karelskiego Kiżi lub syberyjskiego Talcy jest to jeden z najbardziej znanych skansenów w Rosji.
O znaczeniu Nowogrodu Wielkiego dla Rosji świadczy fakt, że miasto to było uwiecznione na banknocie 5-rublowym, emitowanym w latach 1997-2001.
