Russkaja gieograficzeskaja azbuka: В как Wołgograd

Przez stulecia świadek dramatycznych wydarzeń. Jedno z miast rosyjskich, które zapisało się w historii XX wieku, a jednocześnie obiekt, którego nazwą bezlitośnie manipulowały władze.

Pomnik Ojczyzny-Matki na Kurhanie Mamaja w Wołgogradzie. Źródło: www.unila.ru

Podczas wojny domowej, która rozgorzała między bolszewikami a ich przeciwnikami, intensywne działania miały miejsce również na południu Rosji. W latach 1918-1919 walki toczyły się o miasto Carycyn nad Wołgą; to tutaj po raz pierwszy znaczącą rolę odegrał Stalin. Należy dodać, że słowo "znacząca" nie oznaczało z punktu widzenia czerwonych "pozytywna": oddelegowany z Piotrogrodu przyszły dyktator niemal od razu pokłócił się z miejscowym dowództwem. Później to właśnie Carycyn jako jeden z pierwszych ośrodków padło ofiarą stalinowskiej megalomanii: już w 1925 r. nadano mu nazwę Stalingradu.

Względy strategiczne, ale również symbolika związana z imieniem patrona kazały Niemcom w 1941 roku zająć to miasto. Właściwie takie same powody kierowały Armią Czerwoną podczas kontruderzenia, które stało się jednym z najkrwawszych i najbardziej zaciętych bojów II wojny światowej. Po przegranej bitwie Wehrmacht zaczął tracić inicjatywę na froncie wschodnim. W czasach powojennych zrujnowany Stalingrad odbudowano, dodając do niego monumentalne budynki typowe dla tego okresu. Fala destalinizacji w epoce Chruszczowa w 1961 r. nie ominęła i tego miasta: "Typowym zabiegiem magicznym stała się też zmiana nazwy uświęconego krwią setek tysięcy obywateli radzieckich Stalingradu na... Wołgograd" (L.Bazylow, P.Wieczorkiewicz, "Historia Rosji", Wrocław 2005, s.492).

Od roku 2013 na podstawie uchwały Rady Miejskiej przez sześć dni w roku (daty związane z II wojną światową) Wołgograd znów zwie się Stalingradem. Co jakiś czas powracają propozycję, aby przywrócić poprzednią nazwę na stałe. Jak przekonują zwolennicy, w ten sposób upamiętniony zostanie już nie sam Stalin, ale wydarzenie istotne dla kraju i świata. Jako dodatkowy argment mogą też wysunąć fakt, że imię bitwy stalingradzkiej noszą ulice i obiekty również w Europie (np. plac oraz stacja metra w Paryżu bądź ulica w Szczecinie).

Dom Pawłowa w Wołgogradzie. Autor: użytkownik Insider. Źródło: Wikipedia.

Współcześnie Wołgograd jest stolicą obwodu o analogicznej nazwie i należy do największych miast rosyjskich (liczy ponad milion mieszkańców, obecnie w Rosji znajduje się 15 takich ośrodków).

Miasto znane jest głównie z zabytków związanych z czasem wojny. Jego zapewne najbardziej rozpoznawalnym symbolem jest pomnik Matki Ojczyzny (Rodina Mat') na Kurhanie Mamaja. Jest to ogromny kompleks muzealny poświęcony poległym w bitwie stalingradzkiej, w roku 2008 uznany za jeden z siedmiu cudów Rosji. W Wołgogradzie znajduje się też Muzeum Bitwy Stalingradzkiej, a jeden z jego obiektów to tzw. Dom Pawłowa. Trzypiętrowy dom mieszkalny był podczas niemieckiej ofensywy miejscem zaciekłej obrony, czymś na kształt radzieckiego Westerplatte czy Poczty Gdańskiej. Grupa około trzydziestu czerwonoarmistów pod dowództwem sierż. Jakowa Pawłowa broniła się przez dwa miesiące. Ten epizod jest upamiętniony m.in. w amerykańskich grach "Call of Duty" i "Red Orchestra 2: The Heroes of Stalingrad".

W bezpośrednim sąsiedztwie Domu Pawłowa znajduje się samo Muzeum oraz ruiny tzw. Młynu Gerhardta. Budynek młynu zbudowany został przez niemieckiego kupca w czasach carskich; w czasie działań wojennych uległ zniszczeniu, a po 1945 r. nie był odbudowany, mając pełnić funkcję pomnika. Tuż obok budynku stoi replika fontanny "Barmalej". Oryginalna fontanna została uwieczniona na fotografii Jewgienija Jewzarchina w 1942 r.

Fontanna "Barmalej", Stalingrad, 1942 r. Fot. J.Jewzarchin. Źródło: old.volganet.ru

Kontrast beztroskiej zabawy i grozy bombardowania spowodował, że zdjęcie stało się jednym z symboli wojennego Stalingradu. Obecnie w Wołgogradzie znajdują się dwie repliki tej grupy: tuż przy dworcu kolejowym oraz właśnie obok ruin Młyna. Ostrzelany budynek z okiennicami przypominającymi oczodoły, miał stanowić przestrogę przed kolejnymi wojnami...