Russkaja gieograficzeskaja azbuka: Д как Derbent
To najstarsze miasto w Rosji w zeszłym roku świętowało 2000 lat istnienia. Ale początki starożytnego Derbentu sięgają jeszcze wcześniejszych wieków, skoro wspominał o nim sam Herodot.
Jednak nawet "ojciec historii" nie był pierwszą osobą, która wspominała o tym mieście. Już w VI w. p.n.e. Hekatejos z Miletu wspominał o "Kaspijskiej bramie", czyli miejscu pomiędzy wybrzeżem Morza Kaspijskiego a podnóżem Kaukazu. Persowie zauważyli, że za sprawą znajdującej się tam warowni owa brama jest raczej zamknięta. Miasto nazwali więc "Derbent", dosłownie: "zamknięte wrota". Od momentu, gdy grecki historyk po raz pierwszy wspomniał o nadkaspijskiej twierdzy, jej bramy z różnym skutkiem próbowały otworzyć kolejne rywalizujące ze sobą imperia.
Panorama Derbentu, 2015 r. Fot. Al-Gimrawij. Źródło: Wikipedia, CC BY-SA 3.0
Od IV w.p.n.e. miasto z powodzeniem opierało się najeźdźcom: najpierw Seleucydom, a w I w. p.n.e. Rzymianom, na czele których stał sam Pompejusz. Derbent, będący wówczas częścią niezależnej Albanii Kaukaskiej, nie został podbity, choć Rzym rozciągnął nad bitnym królestwem swój protektorat. Gród pozostawał jednym z ważnych punktów w ciągłej rywalizacji między Partami a Rzymem, i tu spotykały się kulturalne wpływy obydwu mocarstw. Z Rzymu do Albanii Kaukaskiej przyszło chrześcijaństwo, a w 313 r. było ono ustanowione jako religia państwowa (tym samym Albania Kaukaska stała się drugim po Armenii chrześcijańskim państwem świata, kilka lat później chrzest przyjęła Gruzja). Nawet podbój Albanii przez perskich Sasanidów w VI w. nie zahamował rozwoju chrześcijaństwa, a sam Derbent był głównym punktem oporu przeciwko irańskiemu zoroastryzmowi. Dopiero zajęcie miasta przez Chazarów (w VI-VII w. Derbent przechodził z rąk do rąk) spowodowało, że w mieście pojawił się bardzo duży odsetek wyznawców judaizmu. Z kolei podbój przez Arabów w VII w. spowodował islamizację regionu, aczkolwiek chrześcijaństwo i judaizm nie zostały całkowicie wyparte (żydzi pozostawali tutaj właściwie aż do utworzenia państwa Izrael).
W średniowieczu Derbent był bardzo ważnym punktem na szlakach handlowych: tędy przebiegał Wielki Jedwabny Szlak, tutaj przybywały karawany i statki z Europy, Rusi, Bliskiego Wschodu, Azji Centralnej oraz Indii. Jednak bogactwo miasta w połączeniu z jego lokalizacją bywało też dla Derbentu zgubne, bowiem nie ominęły go wojny w kolejnych wiekach: po Arabach podbijali go jeszcze Turcy seldżuccy, Mongołowie, Turcy osmańscy. W XVII stuleciu państwo perskie (dziś Iran) odbiło Derbent, ale wiek później pretensje do tego regionu zgłosił car Piotr I. W XIX wieku Derbent oficjalnie stał się częścią Imperium Rosyjskiego. Obecnie miasto wchodzi w skład Republiki Dagestan, niedaleko znajduje się granica z Azerbejdżanem.
ZABYTKI
Tak długa i burzliwa historia powoduje, że właściwie miasto samo w sobie jest jednym wielkim muzeum. W 2003 r. zabytki Derbentu zostały wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zapewne najsłynniejszą atrakcją są dobrze zachowane ruiny twierdzy Naryn-Kala (fot. poniżej, autor: Sudim Kułusow), wzniesionej jeszcze przed nadejściem Arabów.
Naryn-Kala. Fot. Sulim Kudusow - sulim27.livejournal.com, za: Wikipedia, CC BY-SA 3.0
Naturalnym przedłużeniem cytadeli jest imponujący dwuwarstwowy mur, a zgodnie ze źródłami cała twierdza była częścią kompleksu fortyfikacyjnego, tzw. Wielkiego Muru Kaukaskiego. Pod względem rozmachu Mur Kaukaski porównywalny jest może niekoniecznie ze swoim chińskim imiennikiem, ale jak najbardziej wytrzymuje zestawienie z rzymskimi systemami obronnymi (jak Wał Hadriana w Wielkiej Brytanii). Zadaniem murów była obrona Persji przed ludami koczowniczymi z północy (naukowcy zakładają, że tam właśnie, na północ od Kaukazu, ówcześni lokalizowali apokaliptyczne królestwo Goga i Magoga).
Swoją drogą, wieloetniczna i wieloreligijna przeszłość miasta pozostawiła też swoje ślady w postaci rozmaitych miejsc kultu. Nie zachowała się wprawdzie najstarsza świątynia chrześcijańska z przełomu IV/V w., ale jednym z symboli miasta jest kościół należący do obrządku ormiańskiego. Kościół ten został zaprojektowany w XIX w. przez ormiańskiego pisarza Gabriela Sundukiana, zesłanego z Petersburga za "wolnomyślicielstwo". Podobnie jak w przypadku Puszkina i Mickiewicza, zesłanie z wilgotnych i chłodnych stron do ciepłego kraju okazało się dla autora niezwykle twórcze, bowiem zaprojektował on świątynię będącą prawdziwym dziełem sztuki. Kościół cudem przetrwał represje czasów komunistycznych; dziś, odrestaurowany, pełni funkcję muzeum sztuki dekoracyjnej, choć od 2009 r. okazjonalnie odbywają się w nim chrzty i śluby.
Kościół ormiański. Fot. Sulim Kudusow. Źródło: sulim27.livejournal.com, za: Wikipedia, CC BY-SA 3.0
Na terytorium Derbentu znajdują się także meczety (najstarszy z nich zbudowany został w XIII-XIV wieku) oraz synagoga (ukończona w 2010 r., zbudowana na miejscu poprzedniej, pochodzącej jeszcze z XVII stulecia).
KULTURA DAGESTANU
Wieloetniczność i wielokulturowość pozostała również we współczesnym Derbencie. Obecnie zamieszkują go przede wszystkim narody Dagestanu: Lezginowie, Azerowie, Tabasaranowie i Dargijczycy. Zgodnie z danymi sprzed kilku lat etniczni Rosjanie stanowią zaledwie 3% ludności. Jeszcze mniej mieszkańców jest pochodzenia żydowskiego; mają oni własny język, tzw. tacki. Choć obecnie Żydów jest w Derbencie około 1%, do tej pory ukazuje się gazeta wydawana w języku tackim "Watan" ("Ojczyzna").
Największą grupę etniczną w Derbencie stanowią Lezginowie. To właśnie ten naród dał nazwę lezgince, czyli tańcu znanemu właściwie na całym Kaukazie. Tak wygląda lezginka w wykonaniu samych Lezginów:
Osoby przyjeżdżające do Derbentu mogą też spróbować miejscowej kuchni. Do najbardziej znanych dań Dagestanu należą czudu (czyli podobne do naleśników placki z mięsem) oraz chinkali, czyli ciasto z nadzieniem mięsnym (akurat chinkali są częścią tradycji kulinarnej niemal całego Kaukazu), a także dania z baraniny. Dagestan oferuje również rozmaite miejscowe wina.
DERBENT W LICZBACH
6 - VI w. p.n.e. - pierwsza historyczna wzmianka o Derbencie
1813 - w tym roku Derbent został przyłączony do Rosji 1996 - w tym roku kręcono nominowany do Oscara film "Jeniec Kaukazu" z Olegiem Mieńszykowem i Sergiejem Bodrowem Mł.
2000 - w zeszłym roku miasto świętowało 2000 lat istnienia
6000 - tyle czasu istnieje osadnictwo na tym terenie
122 354 - tyle osób zamieszkuje Derbent wg danych na 1 stycznia 2016 r.
