Spacer po Tomsku, cz. 1.: stara zabudowa

Drewniane domy obok bloków? Tak bywa, na przykład w Tomsku na Syberii. Sporawą część tego 500-tysięcznego miasta stanowią drewniane domki, a niektóre z nich są architektonicznymi cudeńkami.

W tym artykule zapraszam na spacer po Tomsku na Syberii Zachodniej. Mieszkałem tam ponad rok i jeździłem również potem. Obecnie z Tomskiem łączą mnie więzy rodzinne.

Z punktu widzenia Polaka Tomsk może wydawać się specyficzny. Mieszka tam ponad 500 tysięcy mieszkańców, co w warunkach rosyjskich czyni go miastem średniej wielkości. Dosłownie obok nowoczesnych dziesięciopiętrowych bloków stoją wiejskie drewniane domki. I właśnie tym ostatnim chciałbym poświęcić więcej uwagi.

Drewniana zabudowa jest obecna w wielu miejscach regionu: w Nowosybirsku ostały się jeszcze drewniane domki, które jakby przycupnęły obok betonowych olbrzymów, jest też takich budyneczków całkiem sporo w Irkucku. Tomskie domki stanowią jednak prawdziwy fenomen: można mówić o całych osiedlach z drewna. Do takich miejsc należy ulica Tatarska, stara Krasnoarmiejskaja czy Gagarina. Po takich miejscach odbędziemy spacer.

Zacznijmy od początku.

Tomsk został założony w roku 1604 jako forteca mająca bronić moskiewskich kupców i kolonizatorów przed wojskami tatarskimi. Na górze nazwanej potem Woskriesienską wzniesiono drewnianą fortecę, czyli kreml. Dziś można oglądać jej rekonstrukcję.

W kolejnych wiekach Tomsk zajmował na mapie Syberii ważną rolę jako ośrodek handlowy, a do początku XX wieku był stolicą rozległej gubernii, zajmującej spore połacie regionu (sięgała ona aż po tereny współczesnego Kazachstanu). O bogactwie ówczesnej elity miejskiej świadczą eleganckie domy kupieckie, które jeszcze sto lat temu budowano z drewna (choć oczywiście wznoszono i kamienice). Wiele z tych budynków zachowało się do czasów dzisiejszych i część z nich ma status zabytków.

Niewątpliwym cudem jest dom kupca Gieorgija Gołowanowa, zbudowany w 1904 roku w stylu staroruskich cerkwi. Od 1993 r. mieści się tu organizacja kulturalna Rosyjsko-Niemiecki Dom, i pod tą właśnie nazwą budynek jest dzisiaj znany. Dziś w domu odbywają się m.in. spotkania syberyjskich Niemców czy kursy języka niemieckiego. Poniżej kilka zdjęć zrobionych przeze mnie latem 2016 r. Szczególnie pięknie dom prezentuje się w scenerii zimowej.

Projektantem Rosyjsko-Niemieckiego Domu był architekt Stanisław Chomicz. Jego własny dom prezentuje się równie okazale. Dom Chomicza jest obecnie przeznaczony dla administracji publicznej, ale większość zabytkowych domów do tej pory pełni funkcję mieszkalną. Generalnie można wyszczególnić bardziej prestiżowe rejony, gdzie wiele domów ma status zabytkowych (około 200 obiektów), oraz te biedniejsze osiedla. Poniżej wybrane budynki należące do pierwszej kategorii.

Rzecz jasna nie wszystkie budynki wyglądają właśnie tak. Niektóre rejony Tomska przypominają raczej wioskę, której mieszkańcy stopniowo wyjeżdżają lub wymierają. Zresztą same domki podobne są do wątłych staruszków.

Drewniana zabudowa stanowi do tej pory widoczną część Tomska, jednak z roku na rok liczba domków się zmniejsza. Tajemnicą Poliszynela są pożary domów nie chronionych jako zabytki. Na zwolnionych w ten sposób działkach wyrastają następnie elitarne biurowce...

Jeśli ktoś ma ochotę dowiedzieć się czegoś więcej o tomskiej drewnianej architekturze albo po prostu obejrzeć więcej zdjęć, może odwiedzić poniższe linki:

- tomska Wikipedia "Towiki" (art. w j. ros.)

- artykuł na stronie victoria.gorod.tomsk.ru (art. w j. ros.)

- albo wpisać po prostu w Google: tomsk wooden architecture :-)

Tomsk nie samymi drewnianymi domkami stoi. W kolejnym artykule przyjrzymy się współczesnej zabudowie mieszkalnej.