Russkaja geograficzeskaja azbuka: И как Iżewsk
O Udmurcji i jej stolicy pewnie mało kto słyszał, ale jeden produkt stamtąd jest znany na całym świecie. To właśnie w Iżewsku ma swoją siedzibę koncern, który dziś nazywa się "Kałasznikow".
Zakład, w którym powstaje pewnie najsłynniejszy karabin XX wieku, nieprzypadkowo mieści się właśnie nad Iżem. Jesienią w ramach "geograficzeskoj azbuki" wędrowaliśmy do Złatoustu, które w Rosji od 200 lat kojarzone jest z białą bronią. W tym samym czasie w Iżewsku zaczęto produkować broń palną. Na mocy ukazu cara Aleksandra I w 1807 roku utworzono tu manufakturę, która zaopatrywała wojska rosyjskie w broń palną podczas kolejnych konfliktów, zaczynając od wojny z Napoleonem.
Iżewsk znany był miejsce powstawania broni zarówno w czasach carskich, jak i w Rosji Radzieckiej. W czasie II wojny światowej stworzono tu na potrzeby Armii Czerwonej 11 milionów sztuk broni palnej. Od roku 1948 rozpoczęła się produkcja karabinku AK, a później AKM - oba znane są lepiej jako "Kałasznikow" czy "kałach". Fabryka karabinów dziś funkcjonuje pod nazwą "Kałasznikow" (strona koncernu dostępna jest tutaj). W Iżewsku zlokalizowane są i inne zakłady kluczowe dla rosyjskiego przemysłu zbrojeniowego. Zanim jednak do nich przejdziemy, zapoznajmy się pokrótce z samym regionem.
Udrmucja i Udmurci
Iżewsk leży ponad 1000 kilometrów na wschód od Moskwy, bliżej Uralu, w dorzeczu Wołgi (dlatego rejon ten okresla się Powołżem). Do Wołgi wpada rzeka Kama, a do Kamy mniejsza rzeka o nazwie Iż, która dała swoją nazwę miastu.
Słowo "Iż" w językach narodów tureckich oznacza "owcę". W ciągu wielu wieków przez ten region przemieszczały się rozmaite plemiona pasterzy i wojowników. Po dziś dzień mieszka tu wiele narodów. Sam Iżewsk jest stolicą Republiki Udmurckiej, obok znajdują się inne republiki: Tatarstan i Baszkiria. Przypominam, że w Rosji status republiki otrzymują podmioty, w których istnieje duża reprezentacja narodów innych niż etniczni Rosjanie; w takim wypadku republika może mieć własną konstytucję oraz język urzędowy.
Udmurci są pochodzenia ugrofińskiego; podczas spisu powszechnego w 2010 roku narodowość udmurcką zadeklarowało ponad 500 tysięcy osób, z nich ponad 400 tysięcy mieszka w samej republice. Do czasów radzieckich zachowali swoją bogatą kulturę, w tym tradycyjne instrumenty muzyczne (jak dudy) oraz wierzenia wywodzące się jeszcze ze średniowiecza. Jeszcze do tej pory, choć większość Udmurtów jest wyznania prawosławnego, w wioskach pozostały elementy pogańskich kultów.
W ciągu ostatnich dziesięcioleci stopniowo odradza się zainteresowanie udmurcką kulturą
i językiem. Podczas finału konkursu Eurowizji w 2012 roku hitem był pochodzący z wioski Buranowo (30 km od Iżewska) zespół Buranowskie Babuszki (obecnie pod nazwą Babuszki z Buranowa), który zajął wtedy drugie miejsce (sam występ można obejrzeć powyżej).
Do tej pory w języku udmurckim mówi ponad 300 tysięcy osób, przede wszystkim mieszkańcy wiosek. W miastach, w tym w Iżewsku, język ten słyszy się rzadziej; w stolicy republiki dominują etniczni Rosjanie (68%). W szkołach lekcje udmurckiego są prowadzone głównie w klasach 1-3.
Popularyzować język ojczysty starają się przede wszystkim aktywiści. Warto wiedzieć, że w 2011 r. we współpracy z Polską powstał film "Uzy-Borzy", czyli "Jagody" - jeden z trzech obrazów fabularnych nakręconych po udmurcku. Zainteresowani mogą obejrzeć go (bez napisów nawet po rosyjsku) tutaj. Powyżej zamieściłem króciutki filmik animowany dla tych, którzy chcą usłyszeć język Udmurtów. Sam filmik dotyczy bezpiecznego przechodzenia przez drogę. Można w nim usłyszeć rosyjskie słowa, które widocznie przeszły do udmurckiego: "kistoczka" (pędzel), "swietofor" (sygnalizacja świetlna), "prawiło" (reguła).
Kałasznikow, "Tor" i Łada Vesta.
Sam Iżewsk powstał w XVIII wieku i jego rozwój był związany ze wspomnianą już fabryką broni. Oprócz niej w mieście funkcjonuje też Zakład Mechaniczno-Elektryczny "Kupoł" ("Kopuła"), który dostarcza m.in. agregaty cieplne i sprzety dla elektrowni atomowych, ale też współtworzy zestawy rakietowo-artyleryjskie (m.in. 9K330 "Tor"). Z kolei zakład "Aksion" wytwarza elementy dla rakiet wojskowych i statków kosmicznych. Od roku 2015 Iżewski Zakład Samochodowy (Iżewskij Awtozawod) produkuje samochód Łada Vesta, z dumą reklamowany przez Rosjan jako pierwszy w całości rosyjski samochód.
Jak się żyje w samym Iżewsku? Bloger Ilja Warłamow, który odwiedził miasto w roku 2015, chwalił dobrą organizację transportu miejskiego i całkiem sporą liczbą ścieżek rwowerowych (jego relację można obejrzeć tutaj). Jednym z symboli miasta jest Sobór Archanioła Michała (patrona Rusi): zburzony przez bolszewików i odbudowany na początku XXI wieku. W 2008 roku w mieście otwarto zoo, którego konsultantem był znany zoolog Bohumil Král.
Podróż do Iżewska
Iżewk może być jednym z etapów podróży po Powołżu i dalej po Uralu. Ceny lotu z Moskwy zaczynają się od 6000 rubli (ok. 400 złotych), znacznie tańszy jest pociąg: bilet na wagon "płackartny" kosztuje 2700 rubli (co odpowiada ok. 180-200 zł).
